Từ Máng cỏ đến Thập giá: Giêsu mỉm cười

Mầu nhiệm ẩn chứa trong nụ cười Hài Nhi Giêsu [1]

Hành động nhân văn đầu tiên của con người chính là mỉm cười.

Đúng vậy, khi nhu cầu động vật của trẻ thơ được đáp ứng – bé đã được bú sữa no nê và ngủ ngon, mọi sự đã hài hòa êm ấm rồi – thì hành động nhân văn đầu tiên của bé thơ chính là mỉm cười (chứ không phải là hút và bú như thực vật và động vật).

Tôi không có ý nói đến những lúc trẻ sơ sinh đang ngủ với khuôn mặt giống như đang mỉm cười hạnh phúc, hoặc đôi khi có những nụ cười ‘vu vơ thoáng qua’. Điều tôi muốn nói về nụ cười nhân văn, đó là khi bé thơ đã lớn hơn một chút, ở hai hoặc ba tháng tuổi, đã có thể tập trung đôi mắt của mình đủ lâu để nhìn vào mắt mẹ và mỉm cười với mẹ mình.

Khi ấy, rất chính xác, đây chính là hành vi nhân văn đầu tiên mà một trẻ sơ sinh đã thực hiện được. Không phải cử chỉ giơ tay, không phải giọng nói, không phải cái gật đầu hay cái nháy mắt, mà chính là hành vi mỉm cười với người khác. Phải nói rằng, thật đúng là một biến cố đáng kinh ngạc khi mọi người đang đứng xung quanh bé, bất ngờ thốt lên: “Nhìn kìa, bé mỉm cười với bạn kìa!” Chúng ta thấy rằng nụ cười của bé khi ấy chính là nét đặc trưng của con người, do sự tinh tế của nó, nhưng cũng do những gì sẽ được phát triển lên sau này.

Nụ cười trẻ thơ mang đậm nhiều ý nghĩa. Nó không chỉ là một phản xạ đơn thuần, bởi vì nó có mục đích và diễn ra trong một bối cảnh cụ thể. Quả là nó có một ‘phần cứng’, nghĩa là không cần luyện tập học hỏi, bé thơ cũng có thể mỉm cười được. Nụ cười của bé xuất hiện rất tự nhiên, nhưng tự nhiên cách thông minh và nhanh nhạy.

Nếu nụ cười trẻ thơ có ý nghĩa, thì ý nghĩa đó đến từ bản chất con người – và do đó đến từ Đấng Tạo Hóa, bởi vì nụ cười của trẻ thơ không phải là hành vi cụ thể của riêng nó – giống như những câu nói mà bé sẽ thốt ra sau này.

Hãy lắng nghe Đấng Tạo Hóa nói về ý nghĩa nụ cười của trẻ thơ: “Khi sinh con, người đàn bà lo buồn vì đến giờ của mình; nhưng sinh con rồi, thì không còn nhớ đến cơn gian nan nữa, bởi được chan chứa niềm vui vì một con người đã sinh ra trong thế gian” (Ga 16,21). Chúng ta có thể thấy rằng niềm vui của mẹ và của con rất giống nhau. Và điều chúng ta thấy được trong nụ cười của trẻ sơ sinh chính là niềm vui của một con người vừa mới chào đời.

Niềm vui của một con người vừa mới chào đời, không phải là vì một cái ‘Tôi’ vừa mới được sinh ra – bởi lẽ, niềm vui đó nằm trong sự tốt lành của bản chất và hiện hữu con người, chứ không phải nằm trong cá vị của trẻ bé đó. Một trẻ bé xem ra có vẻ ích kỷ theo nghĩa là nó luôn cố gắng tìm thỏa mãn nhu cầu của mình. Nhưng trẻ bé đó lại hoàn toàn quên mình bởi vì bé không hề nghĩ về bản thân mình như là một thực thể đối kháng với người khác; bé hoàn toàn hòa nhập với mọi người.

Đây chính là niềm vui vì một người đã được sinh ra “trên thế giới”. Câu nói này mang cả hai nghĩa: trẻ sơ sinh “đến từ thế giới” và “đến với thế giới”. Và cả hai ý nghĩa này đều thấy được trong nụ cười của trẻ sơ sinh.

“Nụ cười đến từ một thế giới”: Trong nụ cười trẻ thơ, chúng ta thấy rằng trẻ bé này đã đến từ một nơi nào đó, không phải từ bụng mẹ, mà là từ Cha trên trời.

Trong nụ cười của mình, trẻ sơ sinh chia sẻ với chúng ta một điều ẩn giấu. Nụ cười của bé cho thấy mối quan hệ đặc biệt với Đấng Tạo Hóa mà bé đang vui hưởng trong tư cách một nhân vật mới mẻ đầy thơ ngây và tươi mới (như lời của Thánh Jose María Escrivá). Đó là lý do tại sao nụ cười trẻ thơ thậm chí có thể khiến chúng ta tự cảm thấy xấu hổ và có cảm giác mình không xứng đáng với một nụ cười xinh đẹp và thánh thiện như thế.

“Nụ cười đến với thế giới”: Không còn nghi ngờ gì nữa, nụ cười trẻ thơ là một niềm vui được chia sẻ với người khác và mang xã hội tính. Nó đòi hỏi chúng ta phải đáp lại bằng nụ cười vui mừng tương tự – và chúng ta đã làm như thế.

Sự ‘siêu việt nội tại’ này – mà nhà triết học người Do Thái Emmanuel Levinas đã nhận ra trên khuôn mặt con người – được nhìn thấy trước hết trong nụ cười trẻ thơ.

Và hãy nghĩ đến nụ cười của Hài nhi Giêsu, nụ cười diễn tả niềm vui của một ‘Thiên Chúa làm người’ đã đến trong thế giới.

Trong Tin Mừng Gioan, Chúa Giêsu đã mô tả cuộc khổ nạn của Ngài như việc chào đời của một trẻ thơ. Ta hãy cùng làm như vậy.

Với nhiều vị thánh, hành động cuối cùng cũng như đầu tiên trong đời của họ chính là mỉm cười. Không phải là Chúa của họ cũng đã làm như thế và đã mỉm cười trên thập giá hay sao? Ngài đã mỉm cười, ngay trong cơn đau, khi nhìn Mẹ Maria và nói với Gioan: “Này là Mẹ con!”

Thánh Tôma Aquinô kết nối lời này trên thập giá với tiệc cưới Cana: “Trong tiệc cưới Cana, khi Mẹ Maria nói: ‘Họ hết rượu rồi’ (Ga 2, 3), Đức Giêsu đáp: ‘Thưa Bà, chuyện đó can gì đến Bà và Tôi? Giờ của Tôi chưa đến.’ Giờ của Tôi là Giờ thương khó, khi Tôi chịu đau khổ nơi thân xác đã nhận được từ nơi Bà. Giờ đó chưa đến. Nhưng khi Giờ đó đến, Tôi sẽ ‘xác nhận’ Bà. Và bây giờ đã đến Giờ ấy, Chúa đã giới thiệu Mẹ mình: ‘Này là Mẹ con!’”

Vì có một sợi chỉ trực tiếp nối từ máng cỏ đến thập giá – như Đức Giáo hoàng Phanxicô đã xác định trong một bài giảng Giáng Sinh – nên câu nói này trên thập giá cũng kết nối với Bêlem. Kết nối qua đôi mắt của Mẹ Maria. Là người môn đệ tốt lành của Chúa, hẳn Mẹ vẫn nhớ lời dạy của Con mình mà nhìn Thánh giá Chúa như một cuộc sinh nở.

Và, nếu chúng ta cho rằng Chúa chúng ta đã mỉm cười với Mẹ mình từ đỉnh cao thập giá, thì hãy tưởng tượng rằng, Mẹ cũng đã nhìn thấy, trong nụ cười ấy, có nụ cười của Hài nhi Giêsu lúc mới chào đời. Ý nghĩa của cả hai nụ cười rất giống nhau. Trong cả hai nụ cười, Mẹ thấy niềm vui của bản tính nhân loại – mà Đức Giêsu đã nhận lấy từ Mẹ để mạc khải thiên tính của Ngài – đã đến trong thế giới để cứu độ với cuộc khổ nạn của Ngài.

Vì thế, đây chính là liều thuốc giải độc cho chủ nghĩa cảm tính về Giáng Sinh, được tìm thấy trong nụ cười của Hài nhi Giêsu. Vì như Đức Giáo hoàng Phanxicô đã nói, nụ cười ấy giải thích mầu nhiệm Giáng Sinh – “một mầu nhiệm không ngừng chất vấn chúng ta, cũng là mầu nhiệm của niềm hy vọng và nỗi sầu muộn.” Ta có thể hiểu hơn về ý nghĩa nụ cười của Hài nhi Giêsu trong 2 bài thơ dưới đây.           

Khi Giêsu mỉm cười với tôi

Hồn u ám trong đêm tội lỗi,
Không ánh sáng của Chúa chiếu soi
Nhưng Cứu Chúa đã đến tìm tôi
Ôi hồn tôi thắng được bóng tối
Vì Giêsu mỉm cười với tôi.
Khi Giêsu mỉm cười,
ngày tăm tối cũng thành tươi sáng.
Khi Giêsu mỉm cười
tim chĩu nặng cũng hóa dịu êm,
Khi Giêsu mỉm cười
tôi chẳng sợ dù ngày hay đêm.
Ôi Giêsu mỉm cười với tôi…
Đường tôi đi âm u lạc loài,
Lang thang trong mê cung vô vọng
Tôi vẫn hát những lời ca tụng
Vì Giêsu mỉm cười với tôi.
Khi Thần Chết gọi tôi đi với nó
Dẫn tôi vào cõi lạnh lẽo giá băng
Vẫn thấy Ngài nên tôi vẫn hân hoan
Ngài vẫn mỉm cười với tôi nơi đó… [2] 

Giêsu mỉm cười [3]

Khi Giêsu mỉm cười, trong nụ cười ấy có tình yêu. Có yên vui. Có hòa bình.

Khi Giêsu mỉm cười, trong nụ cười ấy có sự đón nhận và hiệp nhất. Có sự khiêm tốn và dịu dàng như nụ cười của một người mẹ tặng cho con mình. Đó là nụ cười giống như khi người mẹ quay sang nhìn con trong tấm thân hồng hào quấn tã.

Khi Giêsu mỉm cười,

Hỡi bạn là những người hiền lành, những người không ghen ghét, tự bản chất bạn là thế, bạn chỉ biết yêu thương mọi loài. Ôi ngay cả các bạn, những người thuộc mọi thế giới đang trân trọng tình yêu, hòa bình và yên vui, hãy để nụ cười Giêsu thấm sâu vào trong bạn và hãy mỉm cười.

Giêsu mỉm cười. Trong nụ cười này là sự hòa điệu.

Chúng ta cũng hãy mỉm cười như thế.

Đừng để những khắc nghiệt xen vào giữa chúng ta. Vì nụ cười này là tình yêu. Đừng xét đoán, đừng buộc tội; đừng để bất kỳ suy nghĩ không tử tế nào đến giữa chúng ta, ngay cả khi chúng ta xa nhau, hoặc khi chúng ta ở một mình.

Dù bạn sống ở phía bên kia thế giới, còn tôi sống ở phía bên này, chúng ta cũng hãy mỉm cười.

Dù bạn sống ở phía bên kia hàng rào, còn tôi ngồi ở đây, chúng ta hãy mỉm cười.

Giêsu mỉm cười. Xin đừng để cho ‘cái tôi’ đi vào trong nụ cười ấy. Vì ở đây không cần diễn văn uyên bác, câu nói vô tình, ý đồ ngang ngạnh. Hoặc sự kiêu căng nhằm chứng tỏ mình đúng đắn.

Luôn chỉ có nụ cười. Và hòa bình.

Đừng xúc phạm nhau vì chỉ có tình yêu khi có nụ cười.

Khi Giêsu mỉm cười,

Nụ cười này là nụ cười của tình yêu hoàn hảo vô vị lợi, mang đến cho người khác những gì họ đang mong đợi. Trong nụ cười này, xin đừng để những khắc nghiệt và ích kỷ đến giữa chúng ta.

Khi Giêsu mỉm cười,

Hãy gặp nhau như thể chúng ta hằng luôn hiểu biết nhau. Hãy gặp và tôn kính tình yêu trong nhau. Hãy mỉm cười vì kìa, Giêsu đang mỉm cười.

Hãy gặp nhau và khởi hành trong hòa bình. Hãy gặp nhau và khởi hành với tình yêu. Vì nụ cười thậm chí đã phủ đầy ngay cả những tâm hồn khắc nghiệt nhất. Hãy để nụ cười đó tràn ngập tâm hồn bạn.

Như Giêsu mỉm cười. Mỉm cười luôn mãi.

Lm Giuse Vi Hữu

Chú thích

[1] Vi Hữu chuyển ngữ từ bài viết ‘The Mystery in the Christ Child’s Smile’ của Michael Pakaluk.
[2] Vi Hữu dịch thành thơ, từ bài thánh ca ‘When Jesus smiles on me’ của nhạc sĩ Thomas Curtis Clark.
[3] Vi Hữu chuyển ngữ thơ ‘Jesus smiles’ của Raj Arumugam.